جدیدترین مطالب
فصلنامه «گام سوم» شماره ۴ و ۵
در این نوبت از فصلنامه گام سوم دو شماره «۴ تابستان» و «۵ پاییز» بهطور همزمان منتشر شده است که همچون شمارههای پیشین شامل مقالات متنوعی در موضوعات اقتصاد، آینده مشاغل، خانواده، نوشتار و سیاست به همراه دو پرونده با موضوعات داغ روز میشود.
۱۳ رفتار غیرمعمول مدیران موفق که شاید شما را شگفتزده کند!
ادارهی یک شرکت کاری پر استرس است، بهویژه اگر یکی از بزرگترین شرکتهای جهان را مدیریت کنید. این میزان بالای استرس میتواند به عادتهای روزانهی شدید و غیرمعمول منجر شود. در ادامه، برخی از عجیبترین روالهای روزانهی مدیرعاملها آمده است.
چرا نترسیدن شرط یافتن پاسخهای مهم است؟
فهمیدم سلامت روانم بهتر شده است، وقتی به خارج از کشور رفتم و دیگر دچار شوک فرهنگی نشدم.من بخش زیادی از خودم را در دخترانم میبینم. آنها مشتاقاند وظایفشان را درست انجام دهند و اگر احساس کنند چیزی ممکن است «نامناسب» به نظر برسد، ناراحت و آشفته میشوند.
داستان های علمی تخیلی؛ پلی میان تخیل و ارتباط علمی مؤثر
وقتی وارد دوره دکترایم شدم، میدانستم به همان اندازه که از انجام پژوهش لذت میبرم، عاشق انتقال علم به عموم مردم نیز هستم. اما خیلی زود پژوهش بیشتر وقت مرا بلعید. اغلب تا نیمههای شب کار میکردم و بیشتر آخر هفتههایم صرف آمادهسازی آزمایشها، گردآوری دادهها یا جبران عقبماندگی از انبوه پایانناپذیر مقالات علمی روی میزم میشد.
پربازدیدترین مطالب
جهان خسته از نابرابری و ثروتمندان
با تشدید بحرانهای محیطزیستی، اجتماعی و انسانی، جهان دیگر قادر به تحمل دو چیز نیست: ۱- هزینههای نابرابری اقتصادی ۲- جامعه ثروتمندان. کاهش نابرابری اقتصادی بهتنهایی درمانی برای این بحرانهای جهانی نیست، اما نقش محوری در حل همه آنها دارد.
روند ۱۰۰ ساله تغییر اشتغال زنان به روایت تصویر
نگاهی به تصاویر صد سال گذشته نشان میدهد که زنان چگونه از جنگهای جهانی تا قرن ۲۱، توانستند مرزهای شغلی را جابهجا کنند و مسیر جدیدی در تاریخ نیروی کار رقم بزنند.
هوش مصنوعی و سیاست: چگونه بفهمیم چه چیزی و چه کسی واقعی است؟
اگر خوششانس باشیم، فناوریهای جدید فقط باعث سردرگمی مختصری میشوند. وگرنه، حوزه سیاسی ما میتواند برای همیشه تغییر کند.
نویسنده: مایک اسکات مترجم: نیوشا امیدی ۲۸ اردیبهشت ۱۴۰۴
چرا کاهش وابستگی ما به سوختهای فسیلی سریعتر پیش نمیرود؟
«آیا گذار انرژی به اندازهای سریع اتفاق میافتد که بتواند از وقوع بحران اقلیمی جلوگیری کند؟ بهوضوح نه.»
این مطلب نوشتهای است از مایک اسکات که در تاریخ ۱۲ آگوست ۲۰۲۴ با عنوان
Why aren't we reducing our reliance on fossil fuels faster
در وبسایت World Economic Forum منتشر شده است.
جهان باید بهسرعت میزان انتشار گازهای گلخانهای را کاهش دهد. پیشرفتهای چشمگیری، بهویژه در استفاده از انرژیهای تجدیدپذیر در بخشهای حملونقل و انرژی، حاصل شده است، اما این تغییر به اندازهای سریع نیست که بتواند با اهداف جهانی برای دستیابی به کربن خالص صفر همخوان باشد. پس مانع کار کجاست و چه میتوان کرد تا گذار انرژی را سرعت بخشید؟
لزوم فاصلهگیری سریع از سوختها و مواد خام فسیلی اکنون در دیپلماسی جهانی، اهداف ملی و شرکتی، و آگاهی عمومی نهادینه شده است. در کنفرانس تغییرات اقلیمی COP28، کشورها توافق کردند که از سوختهای فسیلی «گذار» کنند، ظرفیت جهانی انرژیهای تجدیدپذیر را سه برابر کنند و نرخ بهبود بهرهوری انرژی را دو برابر سازند.
با این حال، باوجود همه تلاشها برای فاصلهگرفتن از سوختهای فسیلی، میزان انتشار گازهای گلخانهای در سال ۲۰۲۳ به رکوردی بیسابقه رسید؛ بر اساس گزارش بودجه کربن جهانی.
«آیا گذار انرژی به اندازهای سریع اتفاق میافتد که بتواند از وقوع بحران اقلیمی جلوگیری کند؟ بهوضوح نه.» این را الیوت ویتینگتون، مدیر ارشد تحول سیستمها در مؤسسه رهبری پایداری دانشگاه کمبریج میگوید. «گذار در بخش تولید برق بسیار سریع در حال انجام است و روند آن شتاب گرفته است. در حملونقل جادهای، بهویژه خودروهای سبک، نیز به نتایج خوبی رسیدهایم. اما در دیگر بخشها، مانند فولاد، سیمان، کشتیرانی و هوانوردی، این روند بهاندازه کافی سریع پیش نمیرود.»
کری سونگ، معاون ارشد بخش محصولات تجدیدپذیر در شرکت نِسته، میافزاید: «دلایل اقتصادی، سیاسی، فناورانه و اجتماعی وجود دارد که باعث میشود میزان انتشار بهاندازه کافی کاهش نیابد. سرمایهگذاری در انرژیهای تجدیدپذیر و سایر فناوریهای کمکربن در حال افزایش است، اما این سرمایهگذاریها هنوز به سطحی نرسیدهاند که بتوانند گذار کامل به گزینههای پایدارتر را محقق کنند. در عین حال، سرمایهگذاری در زیرساختهای سوخت فسیلی همچنان ادامه دارد و این یعنی تثبیت میزان انتشار برای دهههای آینده.»
بنابراین، هرچند گذار سبز آغاز شده است، اما روشن است که این تغییر وابسته به شبکهای پیچیده از عوامل است که باید بهصورت جامع درک و مدیریت شوند تا بتوان نظم نوین انرژی را به شکلی مؤثر و منصفانه ایجاد کرد.
حال که روند تغییر بهآرامی در جریان است، بیایید به فناوریهای مورد نیاز، گلوگاههای موجود در مسیر برقسازی، نقش تدوین مقررات منسجم جهانی و اهمیت گذار عادلانه در بلندمدت نگاهی بیندازیم.
فناوریهایی که بنیان انرژی جهانی را دگرگون میکنند
در کنار جایگزینهای جدید برای مواد خام فسیلی، بسیاری از فناوریهایی که گذار کامل انرژی را ممکن میسازند، وجود دارند اما هنوز به بلوغ لازم نرسیدهاند.
گامهای بزرگی در حال برداشتهشدن برای توسعه راهکارهای نوآورانه و پایدار ذخیره انرژی هستند؛ راهکارهایی که برای افزایش ظرفیت ذخیرهسازی باتری و همچنین ذخیرهسازی بلندمدت و انتقال بلندبرد انرژی غیر فسیلی (مانند هیدروژن سبز) حیاتیاند.
در صنایعی که میزان انتشار گازهای گلخانهای در آنها بسیار بالاست و گذار از سوختهای فسیلی در آنها دشوار است نیز به توسعه فناوری نیاز داریم. یکی از این فناوریها «توان به ایکس» (Power-to-X) است که از طریق برق، هیدروژن را از آب استخراج میکند. وقتی این برق از منابع تجدیدپذیر تأمین شود، نتیجهاش هیدروژن تجدیدپذیر یا سبز خواهد بود که ردپای کربنی بسیار پایینی دارد. این هیدروژن سبز، همراه با دیاکسید کربن گرفتهشده از منابع انتشار، میتواند صنایع پرکربن همچون تولید فولاد و سیمان را متحول کند و کاربردهای نویدبخشی نیز در هوانوردی دارد.
ابزار دیگری برای کاهش انتشار در صنایع سختگذار، فناوری جذب، استفاده و ذخیرهسازی کربن (CCUS) است که در جاهایی که سایر گزینهها عملی نیستند یا بیش از حد پرهزینهاند، امکان کاهش انتشار را فراهم میکند.
گلوگاههای برقسازی
در بسیاری از بخشها، پاسخ آشنا برای گذار از سوختهای فسیلی، تغییر به برق از منابع تجدیدپذیر است. یکی از گلوگاههای این مسیر، کندی در بهروزرسانی شبکههای برق است؛ بهنحوی که بتوان ظرفیت بیشتری از انرژی تجدیدپذیر را به آنها افزود. سامانتا گروس، مدیر ابتکار امنیت انرژی و اقلیم در مؤسسه بروکینگز میگوید: «همه در حالت کلی از انرژی تجدیدپذیر استقبال میکنند، اما وقتی توسعهدهندگان بخواهند آن را در نزدیکی محل زندگیتان اجرا کنند، قضیه فرق میکند.»
در مورد خودروها و وسایل نقلیه تجاری سبک، برقسازی کارایی دارد، زیرا این وسایل بارهای سبک را در مسیرهای کوتاه جابهجا میکنند و میتوانند مرتب شارژ شوند. اما در مورد هوانوردی، کشتیرانی و ماشینآلات سنگین در مناطق دورافتاده، وضعیت متفاوت است. این وسایل سنگیناند، بارهای زیادی حمل میکنند و نمیتوانند مرتباً متوقف شوند تا شارژ شوند.
هر جا که برقسازی دشوار است، گزینههای دیگری برای جایگزینی سوختهای فسیلی وجود دارد؛ مانند گازوئیل تجدیدپذیر و سوخت پایدار هوانوردی (SAF). این سوختها راهحلی مؤثر و قابلاستفاده در سیستمهای فعلیاند که بلافاصله بر میزان انتشار تأثیر میگذارند، اما با اینکه هزینههای اولیه پایینی دارند، قیمت بالاتر آنها نسبت به سوختهای فسیلی همچنان میتواند مانعی باشد. سونگ میگوید: «سوختهای تجدیدپذیر، مانند SAF، ممکن است سه تا چهار برابر گرانتر باشند، اما باید ببینیم چرا چنین است. سوختهای فسیلی متداول، هزینه انتشار، آلودگی هوای محلی و دیگر پیامدها را در قیمت خود لحاظ نمیکنند. با این حال، وقتی صحبت از هزینه اضافی میشود، درواقع فقط با مبلغی در حد چند یورو به ازای هر مسافر روبهرو هستیم؛ همان اندازهای که بسیاری از مردم برای خرید یک فنجان قهوه در فرودگاه میپردازند.»
گروس اضافه میکند: «در کشورهای ثروتمند، بخش زیادی از این موضوع به بازاریابی مربوط میشود. اگر چیزی را بهعنوان یک فداکاری معرفی کنید، خریدار ندارد. باید آن را بهگونهای ارائه کرد که گویی قرار است به جایی بهتر برویم.»
**تنظیم مقررات و سرمایهگذاری پایدار، محرک گذار انرژی**
در مورد نحوه خروج سوختهای فسیلی از سیستم انرژی، توافق گستردهای وجود ندارد و مقررات در نقاط مختلف جهان ناهمگوناند.
سونگ میگوید: «سیاستهایی که برای تشویق گذار انرژی تدوین شدهاند هنوز ناکافی و ناسازگارند، چه در سطح شهرها، چه کشورها و چه مناطق مختلف. و اغلب با سیاستهایی که به سوختهای فسیلی روی خوش نشان میدهند در رقابتاند. ما به سیاستهایی روشن، منسجم و بلندپروازانه نیاز داریم تا سرمایهگذاریهای پایدار را پیش ببرند و کسبوکارها را به تصمیمات درست ترغیب کنند.»
شرکت نِسته ۱.۶ میلیارد یورو (۱.۷۳ میلیارد دلار) در پالایشگاه خود در سنگاپور سرمایهگذاری کرده تا ظرفیت سالانه تولید سوختهای تجدیدپذیر را دو برابر کند و ۹۰۰ میلیون یورو نیز برای راهاندازی یک عملیات مشترک و افزایش ظرفیت تولید سوختهای تجدیدپذیر در ساحل غربی ایالات متحده اختصاص داده است. ما همچنین یک پروژه توسعه ظرفیت تولید سوختهای تجدیدپذیر به ارزش ۱.۹ میلیارد یورو در پالایشگاه روتردام داریم. افزون بر این، برنامهای به ارزش ۲.۵ میلیارد یورو در پالایشگاه پوروو در فنلاند در حال اجراست تا این پالایشگاه به قطب پیشروی پالایش راهکارهای تجدیدپذیر و چرخهای تبدیل شود و بتواند سالانه حدود ۳ میلیون تن محصولات تجدیدپذیر و چرخهای، نظیر گازوئیل تجدیدپذیر، SAF و خوراک تجدیدپذیر و چرخهای برای صنایع پلیمر و شیمیایی تولید کند.
سونگ میگوید: «بازگشت سرمایه در این نوع پروژهها سالها زمان میبرد. بنابراین، اگر میخواهید شرکتها در این مقیاس سرمایهگذاری کنند، باید به تأمینکنندگان بزرگ اطمینان بدهید که برای محصولاتشان تقاضای بلندمدت وجود خواهد داشت. این یعنی باید سیاستهایی روشن و پایدار ببینیم که محرک سرمایهگذاری باشند.»
جوانههایی از چنین سیاستها و مقرراتی را میتوان مشاهده کرد؛ از جمله دستورالعمل اتحادیه اروپا که میگوید تا سال ۲۰۳۰ باید حداقل ۱۴ درصد از انرژی در بخش حملونقل از منابع تجدیدپذیر تأمین شود، که شامل سهم حداقلی ۳.۵ درصدی از زیستسوختهای پیشرفته نیز هست. همچنین مقرراتی وجود دارد که الزام میکند سهم سوخت پایدار هوانوردی (SAF) در سوخت جت در اروپا بهتدریج افزایش یابد؛ از ۲ درصد در سال ۲۰۲۵ شروع شود و تا سال ۲۰۵۰ به ۷۰ درصد برسد. نمونه دیگر، استاندارد سوخت کمکربن در ایالت کالیفرنیای آمریکاست که با هدف کاهش شدت انتشار دیاکسید کربن در ترکیب سوختی ایالت طراحی شده است. نتیجه این شده که بیش از نیمی از گازوئیل فروختهشده در کالیفرنیا، تجدیدپذیر است. در سطح ملی در ایالات متحده نیز قانون کاهش تورم (Inflation Reduction Act) باعث تزریق میلیاردها دلار سرمایه به اقتصاد پاک شده است.
با این حال، مطالعهای از سوی ابتکار سیاست اقلیمی و مؤسسه حقوقی آلن و اُوِری نشان میدهد که برای دستیابی جهان به هدف کربن خالص صفر تا سال ۲۰۵۰، حدود ۱۸۴ تریلیون یورو سرمایهگذاری نیاز است؛ یعنی بیش از ۵.۵ تریلیون یورو در سال تا ۲۰۳۰ و بیش از ۶.۴ تریلیون یورو در سال بین سالهای ۲۰۳۰ تا ۲۰۵۰. این در حالی است که در سال ۲۰۲۲ تنها ۹۲۰ میلیارد یورو در این حوزه سرمایهگذاری شده است، که نشاندهنده شکاف سرمایهگذاری عظیمی است که باید پر شود.
گروس میگوید: «این کار واقعاً دشوار است. یکی از بزرگترین دگرگونیهایی است که بشر تا کنون تلاش کرده انجام دهد. حجم سرمایهگذاری موردنیاز برای تغییر کامل نظام انرژی که پایه کل اقتصاد جهانی است، سرسامآور است.»
**گذار عادلانه: با قدمهای کندتر اما درستتر**
هر تغییری بر زندگی مردم، آیندهشان و معیشت آنها تأثیر میگذارد – و این نکته باید در گذار انرژی که قرار است صنایع کامل را نابود کند، برخی دیگر را دگرگون کند و صنایع تازهای ایجاد کند، در نظر گرفته شود.
گذار انرژی باید گذاری عادلانه باشد، همانگونه که در توافقنامه پاریس پیشبینی شده است: گذاری که مشاغل سبز و شرافتمندانه ایجاد کند و جوامعی تابآور بسازد. گروس میگوید: «اگر حمایت مردم را از دست بدهیم، همهچیز تمام است. اگر بیشازحد سریع پیش بروید، مردم همراهی نخواهند کرد و همهچیز متوقف میشود. در بسیاری از کشورها، بهویژه بازارهای نوظهور، تمرکز بر ارتقای سطح زندگی و درآمد است، نه کاهش انتشار.»
صدها میلیون نفر همچنان به انرژی دسترسی ندارند و میلیاردها نفر به سوختهای مدرن برای پختوپز دسترسی ندارند. گروس میگوید: «هیچ راهحلی که توسعه این کشورها را ممکن نسازد، راهحل واقعی نیست. اما آنها میتوانند توسعه یابند بدون آنکه بهاندازه ما به محیطزیست آسیب بزنند.»
چالش دیگر این است که اقتصاد سبز در مرحله آغاز به کار، سرمایهبر است. فعالان این حوزه باید در ابتدا هزینههای زیادی را متحمل شوند؛ چالشی که برای کشورهای فقیرتر بهمراتب بزرگتر است. این هزینههای اولیه بهویژه در شرایط تورم بالا و افزایش نرخ بهره بیشتر هم شدهاند و مشکلاتی برای توسعهدهندگان پروژهها ایجاد کردهاند.
افزایش هزینههای زندگی نیز بر مصرفکنندگان تأثیر میگذارد؛ برای بسیاری از آنها، پرداخت هزینه برای گزینههای پایدار، یک تجمل است که یا توانایی مالی آن را ندارند یا حاضر نیستند برایش اولویت قائل شوند.
در نهایت، بیثباتیهای ژئوپولیتیکی نیز روند تحقق اهداف پایداری را کند میکنند؛ چرا که امنیت، دفاع و جنگها سهم بیشتری از توجه و منابع مالی جهان را به خود اختصاص دادهاند.
ساده است که در برابر این حجم از دشواریها دچار بدبینی شویم. گذار از سوختهای فسیلی و مواد خام فسیلی چالشهایی بسیار بزرگ دارد. عوامل متعددی باید در نظر گرفته شوند – هیچکدام ساده نیستند و هیچکدام بهتنهایی قابلحل نیستند. با توجه به عظمت این مأموریت، شاید بهتر باشد بهجای اینکه بپرسیم چگونه میتوان گذار انرژی را سرعت بخشید، بپرسیم چگونه میتوان آن را درست انجام داد.
موفقیتهای بزرگی در توسعه سوختهای تجدیدپذیر، انرژیهای تجدیدپذیر، ذخیرهسازی انرژی و خودروهای برقی بهدست آمدهاند. همین دستاوردها امید آن را میدهند که شاید شاهد اثر گلوله برفی در گذار از منابع فسیلی باشیم؛ روندی که شتاب و مقیاس میگیرد و درعینحال، بهگونهای انجام میشود که در بلندمدت عادلانه و پایدار باقی بماند.
درباره نویسنده:
مایک اسکات، روزنامهنگار برنده جوایز در حوزه کسبوکار و محیطزیست است که آثارش در نشریاتی چون فایننشال تایمز، گاردین و فوربز منتشر شده است.