نویسنده: عظیم اظهر        مترجم: عباس امیدی        ۱۲ دی ۱۴۰۳

سال ۲۰۲۵؛ هوش مصنوعی و نبرد پنهان بر سر برق ارزان

چه می‌شود وقتی برق به اندازه‌ی نفت برای قدرت‌های جهانی حیاتی شود؟ با گسترش هوش مصنوعی مولد، دنیای فناوری به میدان نبردی پنهان بر سر برق ارزان تبدیل شده است. اگر می‌خواهید بدانید که انرژی چگونه آینده سیاست، اقتصاد و فناوری را بازطراحی می‌کند، این مقاله را از دست ندهید.

---

این مطلب نوشته‌ای است از عظیم اظهر که در تاریخ ۱۶ دسامبر ۲۰۲۴ با عنوان
Big Tech Will Scour the Globe in Its Search for Cheap Energy
در وب‌سایت Wired در مجموعه مقالات «جهان در سال ۲۰۲۵» منتشر شده است. برگردان به فارسی این مطلب توسط عباس امیدی انجام شده و در اختیار خوانندگان گرامی قرار می‌گیرد.

---

در جنوبی‌ترین نقطه‌ی مالزی، ایالت جوهور قرار دارد که به سواحل زیبا و جنگل‌های کوهستانی‌اش مشهور است. اما این روزها جوهور در حال تجربه‌ی رونق جدیدی است: مراکز داده برای پشتیبانی از هوش مصنوعی مولد. مایکروسافت بیش از ۲ میلیارد دلار روی یکی از همین مراکز داده سرمایه‌گذاری کرده است. برای غول‌های فناوری، برق به نفت جدید تبدیل شده است. یک مرکز داده‌ی پیشرفته‌ی هوش مصنوعی ممکن است به ۹۰ مگاوات انرژی نیاز داشته باشد؛ یعنی چیزی معادل تأمین برق ده‌ها هزار خانه‌ی آمریکایی.

با گسترش استفاده از برنامه‌های هوش مصنوعی، از چت‌بات‌ها گرفته تا عامل‌های هوشمند، نیاز به انرژی روزبه‌روز افزایش می‌یابد. یک کنسرسیوم صنعتی برنامه‌ریزی کرده است تا مراکزی با ظرفیت ۱۰ گیگاوات (بیش از صد برابر مصرف بزرگ‌ترین مراکز داده‌ی امروزی) بسازد. تأمین برق ارزان و مطمئن حالا به اندازه‌ی تراشه‌های سیلیکونی برای شرکت‌های فناوری حیاتی شده است.

در سال ۲۰۲۵، شرکت‌های بزرگ فناوری به دنبال کیلووات‌ها، مگاوات‌ها و گیگاوات‌های برق در سرتاسر جهان خواهند بود. در جلسات هیئت مدیره، بحث‌های مربوط به ظرفیت سرورها به‌تدریج جای خود را به بحث‌های مربوط به ظرفیت شبکه و آینده‌ی انرژی داده‌اند. کشورهایی که از منابع انرژی ارزان و فراوان برخوردارند، با اشتیاقی که پیش‌تر برای جذب سرمایه‌های تولیدی داشتند، اکنون سیاست‌هایی برای جذب سرمایه‌گذاری‌های مرتبط با هوش مصنوعی تدوین می‌کنند.

مناطقی که پیش‌تر در میدان رقابت برای مراکز داده پیروز بودند، مانند ایرلند و سنگاپور، حالا با کمبود ظرفیت مواجه شده‌اند، آن هم قبل از رونق هوش مصنوعی مولد. این امر فرصت‌هایی را برای رقبای غیرمنتظره ایجاد کرده است، نه فقط مالزی، بلکه اندونزی، تایلند، ویتنام و شیلی نیز وارد این رقابت شده‌اند. تأخیر در انتقال داده‌ها کمتر اهمیت دارد؛ نکته‌ی اصلی این است که جریان برق برقرار بماند.

تأمین انرژی ارزان مدت‌ها اولویت شرکت‌ها بوده است. همان‌طور که در گذشته پالایشگاه‌ها در نزدیکی بنادر و کارخانه‌ها در کنار معادن زغال‌سنگ ساخته می‌شدند، حالا شرکت‌های فعال در حوزه‌ی هوش مصنوعی نیز سعی می‌کنند در مکان‌هایی مستقر شوند که بتوانند برق را به‌طور مستمر و با قیمت مناسب تأمین کنند.

البته موقعیت جغرافیایی همچنان اهمیت دارد. نیمی از هزینه‌ی انرژی در یک مرکز داده معمولاً صرف سیستم‌های خنک‌کننده و تهویه‌ی مطبوع می‌شود تا از داغ شدن سرورها جلوگیری شود. به همین دلیل، مناطق خنک‌تر یا نزدیک به ساحل به‌عنوان مکان‌های بالقوه برای ساخت مراکز داده بیشتر مورد توجه قرار خواهند گرفت.

این اشتیاق برای ارائه‌ی خدمات هوش مصنوعی آن‌قدر قوی است که شرکت‌های بزرگ فناوری حاضرند از انرژی‌های آلاینده استفاده کنند تا نیاز خود را برآورده کنند؛ حتی اگر این کار اهداف کربن‌زدایی خودشان و اقتصادهای محلی را به خطر بیندازد.

کشورها به شدت برای جذب کسب‌وکارهای مرتبط با مراکز داده با یکدیگر رقابت می‌کنند. معافیت‌های مالیاتی ابزار محبوبی برای این کار هستند: بیش از نیمی از ایالت‌های آمریکا، از جمله آریزونا، نیویورک و تگزاس، به اپراتورهای مراکز داده نوعی معافیت مالیاتی ارائه می‌دهند و حتی تخفیف‌هایی برای خرید زمین و تضمین دسترسی به برق قائل می‌شوند. در مالزی، طرح‌های «مسیر سبز» مجوزهای ساخت‌وساز را سریع‌تر صادر می‌کنند و با حذف بوروکراسی، روند ساخت مراکز داده و خطوط انتقال برق را تسهیل می‌کنند.

این تعامل میان وات و الگوریتم‌ها در حال بازطراحی نقشه‌ی نفوذ جهانی است. این تغییری به همان عمق و گستردگی رونق نفت در قرن بیستم است، اما بسیار کمتر قابل مشاهده. نه خط لوله‌ای در حال ساخت است و نه مسیر کشتی‌های نفتکش تغییر کرده است. در عوض، انبارهای ساده‌ای که از سر و صدای سرورها پر شده‌اند، به نقاط داغ جدید ژئوپلیتیکی تبدیل شده‌اند. 

میزان تأثیر این تغییر بر نفوذ جهانی هنوز مشخص نیست. پژوهش‌های واقعی در زمینه‌ی هوش مصنوعی—جایی که پیشرفت‌های بزرگ رخ می‌دهند—همچنان در قطب‌های تحقیقاتی مانند سان‌فرانسیسکو، لندن، پکن و پاریس باقی خواهند ماند. اما مراکز داده‌ای که این الگوریتم‌ها را به بازار عرضه می‌کنند، کسب‌و‌کاری کم‌سود با استراتژی انبوه‌سازی و ارزان‌فروشی خواهند بود. 

این الکترو-دیپلماسی برای چند سال آینده یکی از ارکان کلیدی خواهد بود. گسترش هوش مصنوعی اکنون کمتر به الگوریتم‌ها و بیشتر به الکترونیک وابسته است. 

با این حال، کشورهایی که از این فرصت بهره‌برداری می‌کنند، باید محتاط باشند؛ زیرا این مزیت ممکن است موقتی باشد. قدرت‌های اقتصادی غالب به‌زودی خواهند آموخت که چگونه برق ارزان و پاک را به مقدار کافی تأمین کنند تا میزبان داخلی این مراکز شوند. 

چالش پیش روی تأمین‌کنندگان پرانرژی امروزی که مراکز داده‌ی هوش مصنوعی را در خود جای داده‌اند، در تبدیل این مزیت موقت به یک برتری پایدار نهفته است. آنها باید فراتر از جذب مراکز داده عمل کنند و اکوسیستم‌های نوآوری پایداری بسازند که بتوانند حتی پس از فروکش کردن این «هجوم الکتریسیته» نیز رشد و شکوفایی داشته باشند. 

---

درباره نویسنده:
عظیم اظهر؛ بنیان‌گذار Exponential View است.