نویسنده: مردیت ویتاکر        مترجم: عباس امیدی        ۱۶ دی ۱۴۰۳

سال ۲۰۲۵؛ پایان عصر غول‌های فناوری!

رئیس اپلیکیشن سیگنال، در یک پیش‌بینی جنجالی مدعی است که سال ۲۰۲۵ آغاز سقوط غول‌های فناوری خواهد بود. او عواملی مانند شکست هوش مصنوعی و افزایش توجه عمومی به حریم خصوصی را دلایل این افول دانسته و معتقد است که آینده از آن فناوری‌های غیرمتمرکز خواهد بود.

---

این مطلب نوشته‌ای است از مردیت ویتاکر که در تاریخ ۲۶ نوامبر ۲۰۲۴ با عنوان
The Beginning of the End of Big Tech
در وب‌سایت Wired در مجموعه مقالات «جهان در سال ۲۰۲۵» منتشر شده است.

---

سال ۲۰۲۵، پایان غول‌های فناوری خواهد بود. انتقاد از غول‌های فناوری اکنون به یک دیدگاه عمومی تبدیل شده است که از طیف‌های متنوعی شنیده می‌شود؛ از احزاب سیاسی مخالف گرفته تا تحلیلگران رسانه‌ای و حتی خود بزرگان فناوری. شرکت‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر بزرگی مانند Y Combinator اکنون هم‌صدا با غول‌هایی همچون a16z، وفاداری خود را به «فناوری کوچک» و مخالفت با قدرت متمرکز بزرگان اعلام کرده‌اند. 

یکی از دلایل این سقوط از چشم افتادن این است که پیامدهای جانبی مدل تجاری کنونی غول‌های فناوری دیگر قابل انکار نیست. فهرست مشکلات آن قدیمی است: تمرکز قدرت، نظارت، کنترل اطلاعات. این مسائل صرفاً فرضیه نیستند. سپردن چنین قدرت عظیمی به دستان چند شرکت به پیامدهای مثبتی ختم نمی‌شود. نه، بلکه منجر به رخدادهایی مانند قطعی بزرگ CrowdStrike در میانه سال ۲۰۲۴ می‌شود. در این حادثه، صرفه‌جویی‌های نابجای مایکروسافت باعث شد که زیرساخت‌های حیاتی - از بیمارستان‌ها گرفته تا بانک‌ها و سیستم‌های حمل‌ونقل - در سطح جهانی برای مدت طولانی از کار بیفتند. 

یکی دیگر از دلایلی که غول‌های فناوری در سال ۲۰۲۵ با افول مواجه خواهند شد، از دست رفتن جذابیت بازار پرهیجان هوش مصنوعی است؛ بازاری که غول‌های فناوری سرمایه‌گذاری‌های عظیمی روی آن انجام داده‌اند. سرمایه‌گذاران بزرگ، مانند «گلدمن ساکس» و «سکویا کپیتال»، اخیراً نگرانی‌های خود را درباره‌ی ناسازگاری میان میلیاردها دلاری که برای ساخت و استفاده از سیستم‌های عظیم هوش مصنوعی نیاز است، و بازدهی کم و ناامیدکننده‌ای که این بازار به دنبال داشته، اعلام کرده‌اند. 

این وضعیت زمانی بدتر می‌شود که افکار عمومی و نهادهای نظارتی به نقش هوش مصنوعی در استفاده و تولید داده‌های حساس پی ببرند؛ آن هم در زمانی که میل به حفظ حریم خصوصی در بالاترین حد خود قرار دارد. این موضوع را می‌توان از رشد مداوم کاربران Signal فهمید. در مقابل، هوش مصنوعی معمولاً حریم خصوصی را تضعیف می‌کند. 

برای مثال، در ماه ژوئن، مایکروسافت محصولی به نام Recall معرفی کرد که هدف آن، ثبت اسکرین‌شات از تمام فعالیت‌های کاربر روی دستگاهش بود تا سیستم هوش مصنوعی بتواند یک «حافظه کامل» از فعالیت‌های کاربر ارائه دهد (پرسه‌زنی بی‌پایان در شبکه‌های اجتماعی؟ تماشای محتوای غیراخلاقی؟). این سیستم به ثبت این تصاویر حساس نیاز داشت تا بتواند کار کند - که در غیر این صورت وجود نداشتند.

خوشبختانه، این عوامل نه‌تنها پایه‌های سلطه غول‌های فناوری را متزلزل می‌کنند، بلکه چشم‌اندازهای جسورانه‌ای برای جایگزین‌هایی ایجاد می‌کنند که به جای اصلاحات جزئی در حاشیه پارادایم انحصاری فناوری، به طراحی و ساخت فناوری واقعاً دموکراتیک، مستقل، باز و شفاف می‌پردازند.

برای مثال، در اروپا، پروژه‌هایی در حال بررسی زیرساخت‌های مستقل فناوری اصلی هستند که با گردهم‌آوردن توسعه‌دهندگان متن‌باز، پژوهشگران حوزه حکمرانی و متخصصان اقتصاد سیاسی صنعت فناوری پیش می‌روند. و همان‌طور که سرمایه‌گذاران به جمع منتقدان پیوسته‌اند، در حال بررسی سرمایه‌گذاری در پارادایم‌های جدید نیز هستند. گروهی از سرمایه‌گذاران فناوری در حال توسعه مدل‌های تأمین مالی برای هم‌راستایی با مأموریت‌هایی هستند که فناوری‌های مبتنی بر نظارت، کنترل اجتماعی و تمامی جنبه‌های ناخوشایند مدل‌های سنتی را رد می‌کنند. 

یکی از مدل‌های هیجان‌انگیزی که اخیراً با برخی از این سرمایه‌گذاران درباره آن صحبت کرده‌ام، ترکیب مشوق‌های سنتی سرمایه‌گذاری خطرپذیر (یعنی تأمین مالی یک شرکت استارت‌آپی منحصربه‌فرد > مقیاس‌پذیری > فروش > ثروت‌آفرینی) با تعهد به تأمین منابع زیرساخت‌های حیاتی، باز و غیرانتفاعی فناوری از طریق درصدی از صندوق سرمایه‌گذاری است. این منابع نه به‌عنوان سرمایه‌گذاری، بلکه به‌عنوان مشارکتی برای حفظ پایه‌های یک اکوسیستم سالم فناوری ارائه می‌شود (و شاید به این سرمایه‌گذاران و شرکای محدودشان مزایای مالیاتی هم بدهد). 

چنین حمایتی می‌تواند – و به نظر من باید – با سرمایه‌های دولتی نیز تکمیل شود. میزان پول موردنیاز برای انجام این کار به‌طور اصولی بسیار عظیم است. برای نمونه‌ای ملموس‌تر، هزینه توسعه و نگهداری Signal سالانه حدود ۵۰ میلیون دلار است که برای فناوری رقمی بسیار کم‌هزینه محسوب می‌شود. پروژه‌هایی مانند «صندوق فناوری مستقل» در آلمان راهی به جلو نشان می‌دهند. این صندوق وسیله‌ای برای توزیع منابع دولتی به زیرساخت‌های متن‌باز اصلی است، اما کاملاً به‌طور مستقل مدیریت می‌شود و میان تلاش‌های تأمین مالی‌شده و دولت فاصله‌ای ایمن ایجاد می‌کند. 

همان‌طور که کمپوست از فرآیند تجزیه، مواد مغذی ایجاد می‌کند، در سال ۲۰۲۵، پایان غول‌های فناوری، آغاز یک اکوسیستم جدید و پرشور خواهد بود. افراد هوشمند، واقعاً خلاق و علاقه‌مند بار دیگر فرصتی خواهند یافت تا منابع و اجازه لازم را برای طراحی و بازسازی اکوسیستمی فناورانه که واقعاً نوآورانه و برای منافع عمومی ساخته شده، نه صرفاً برای سود و کنترل، به دست آورند.

باشد که همیشه چنین باشد! 

---

درباره نویسنده:
مرِدیت ویتاکر؛ رئیس سیگنال و مشاور ارشد مؤسسه AI Now است.